การพัฒนาและยกระดับคุณภาพชีวิตคนในชุมชนฐานราก

วัสดุการสานและวิธีการสานโดยละเอียด

วัสดุการสาน

1. โครงตะกร้า
2. เส้นหวายเทียม
3. เส้นหวายแท้
4. อุปกรณ์ช่วยแทงเส้นหวายเทียม
5. กรรไกร

____________________________________________________

วิธีการสานโดยละเอียด

1. ใช้หวายแท้พันหูตะกร้าและขอบตะกร้าให้เรียบร้อยก่อนที่จะทำการขึ้นลาย ในการพันนั้นควรพันซ้ำกัน 2 รอบ เพื่อความคงทน และความละเอียด สวยงาม
2. ก่อนทำการขึ้นลายให้นับหลักตะกร้าว่ามีกี่หลัก แล้วหาจุดกึ่งกลางพร้อมทำเครื่องหมายจุดตรงกลางตะกร้าไว้
3. ทำการขึ้นลายโดยดูจากแบบที่เตรียมไว้ เริ่มต้นจากจุดหลักกลางของตะกร้า
4. เก็บรายละเอียดเพิ่มเติม แล้วนำไปฉีดสเปรย์เคลือบเงา ถือว่าเป็นอันเสร็จ

ตัวอย่างการขึ้นลายนกคู่ ตะกร้า 71 หลัก

        แถวที่ 1 ข้ามหลักกลาง ลอด1 ข้าม1หรือที่เรียกว่าสานขัดกัน (ตลอดแถวรอบตะกร้า)
        แถวที่ 2 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน (ตลอดแถวรอบตะกร้า)
        แถวที่ 3 ข้ามหลักกลาง ลอด1 สานขัดกัน9ปุ่ม ลอด5 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 4 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน9ปุ่ม ลอด3 ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 5 ข้ามหลักกลาง ลอด1 สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด3 สานขัดกัน5ปุ่ม ลอด3 ข้าม3 ลอด3 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม2 ลอดเสาหลัก
        แถวที่ 6 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด5 ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม5 ลอด3 ข้าม1 ลอด4 ข้าม3 ลอด1 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 7 ข้ามหลักกลาง ลอด1 ข้าม1 ลอด2 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด2 ข้าม1 ลอด3 ข้าม7 ลอด3 ข้าม1 ลอด2 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 8 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด2 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอด5 ข้าม7 ลอด3 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม2 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง4ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 9 ข้ามหลักกลาง ลอด1 สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด2 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด5 ข้าม6 ลอด4 สานขัดกัน 2 ปุ่ม ลอด5 ข้าม2 ลอด3รวมเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 10 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด3 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด4 ข้าม5 ลอด5 สานขัดกัน 3 ปุ่ม ลอด4 ข้าม1 ลอด5รวมเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 11 ข้ามหลักกลาง ลอด1 สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด2 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม4 ลอด6 สานขัดกัน 4 ปุ่ม ลอด 3 ข้าม 2 ลอด3รวมเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 12 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด3 ข้าม8 ลอด7 สานขัดกัน5ปุ่ม ลอด5 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 13 ข้ามหลักกลาง ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม5 ลอด2 ข้าม4 ลอด4 สานขัดกัน6ปุ่ม ลอด3 ข้าม3รวมเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 14 ลอดหลักกลาง ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด2 ข้าม2 ลอด2 ข้าม4 ลอด2 สานขัดกัน7ปุ่ม ข้าม2 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง4ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 15 ข้ามหลักกลาง ลอด3 ข้าม3 ลอด2 ข้าม1 ลอด2 ข้าม2 ลอด3 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม3 ลอด3 ข้าม3รวมเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 16 ลอด7หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม3 ลอด1 ข้าม5 ลอด5 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม3 ลอด3 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 17 ลอด5หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม3 ลอด1 ข้าม6 ลอด4 ข้าม1 ลอด3 ข้าม3 ลอด1 ข้าม2 ลอด1 ข้าม2 ลอด1 ข้าม3 ลอด2 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 18 ลอด5หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม3 ลอด1 ข้าม6 ลอด3 ข้าม1 ลอด6 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม3 ลอด2 ข้าม1 ลอด1 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 19 ข้ามหลักกลาง ลอด2 ข้าม3 ลอด1 ข้าม5 ลอด3 สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด4 ข้าม3 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด1 ข้าม3 ลอด2 ข้าม1 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 20 ข้าม3หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ลอด2 ข้าม3 ลอด1 ข้าม3 ลอด3 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอด2 ข้าม3 ลอด1 ข้าม2 ลอด1 ข้าม2 ลอด1 ข้าม3 ลอด2 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง เหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 21 ลอดหลักกลาง ข้าม2 ลอด1 ข้าม6 ลอด3 สานขัดกัน4ปุ่ม ลอด4 ข้าม2 ลอด3 ข้าม2 ลอด4 ข้าม1 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 22 ข้าม3หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ลอด2 ข้าม5 ลอด3 สานขัดกัน5ปุ่ม ลอด3 ข้าม1 ลอด5 ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด1 ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 23 ข้ามหลักกลาง ลอด3 ข้าม5 ลอด2 สานขัดกัน6ปุ่ม ลอด2 ข้าม2 ลอด3 ข้าม2 ลอด2 ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 24 ข้าม5หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม5 ลอด2 สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด4 ข้าม1 ลอด4 สานขัดกัน2ปุ่ม ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 25 ลอด3หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม3 ลอด1 ข้าม2 ลอด1 สานขัดกัน8ปุ่ม ลอด2 ข้าม3 ลอด2 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 26 ลอด5หลัก โดยให้หลักกลางอยู่ตรงกลาง ข้าม5 ลอด2 สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด2 ข้าม2 ลอด1 ข้าม2 ลอด2 สานขัดกัน2ปุ่ม ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 27 ข้ามหลักกลาง ลอด3 ข้าม3 ลอด4 สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด2 ข้าม3 ลอด2 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 28 ลอดหลักกลาง ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด3 ข้าม1 ลอด2 สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด2 ข้าม1 ลอด2 สานขัดกัน3ปุ่ม ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 29 ข้ามหลักกลาง ลอด1 ข้าม1 ลอด5 สานขัดกัน2ปุ่ม ลอด2 สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด3 สานขัดกัน4ปุ่ม ลอดเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 30 ลอดหลักกลาง ข้าม1 ลอด1 ข้าม1 ลอด3 สานขัดกัน3ปุ่ม ลอด2 สานขัดกัน6ปุ่ม ลอด5 สานขัดกัน3ปุ่ม ข้ามเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 31 ข้ามหลักกลาง ลอด1 สานขัดกัน6ปุ่ม ลอด2 สานขัดกัน6ปุ่ม ลอด3 สานขัดกัน4ปุ่ม ลอดเสาหลัก(ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสานเหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)
        แถวที่ 32 ลอดหลักกลาง สานขัดกัน7ปุ่ม ลอด2 สานขัดกันจนถึงเสาหลัก (ฝั่งตรงข้ามหลักกลางจะสาน เหมือนกันทั้ง 4 ด้าน เหมือนกระจกสะท้อน)

_____________________________________________________________________________

เทคนิคการสานลวดลาย

         - ก่อนขึ้นลายให้หาจุกกึ่งกลางและทำเครื่องหมายไว้
         - สานให้ชิดกัน ไม่ให้เห็นช่องว่าง
         - ระหว่างสาน ควรดึงให้แน่นเพื่อความสวยงาม
         - การพันหูตะกร้าควรพันซ้ำกัน 2 รอบ เพื่อไม่ให้มีช่องว่าง และพัน 3 รอบ ตรงมุมเพื่อความแน่นหนา คงทนและสวยงาม

**ภาพประกอบ อธิบายการสานข้าม และสานลอด**

_____________________________________________________________________________

คุณค่าและความสำคัญของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม

มรดกภูมิปัญญาตะกร้าหวายเทียม ชุมชนบ้านดอนมูล ตำบลหัวเสือ อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง นับเป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านของท้องถิ่นที่ใช้ภูมิปัญญาและวิธีการผลิตหลายขั้นตอน ซึ่งตะกร้าหวายเทียมนี้เป็นการใช้ความอดทน ความละเอียดอ่อนในทุกขั้นตอน ชาวบ้านผู้สานล้วนต้องมีความพยายาม ความอดทน รวมทั้งต้องใช้ความชำนาญเฉพาะตัวและต้องมีใจรัก จึงจะสานตะกร้าที่มีรูปแบบสวยงามนี้ออกมาได้ ตะกร้าหวายเทียมไม่ได้ใช้หวายเทียมทั้งใบ หากแต่ส่วนโครงของตะกร้าจะใช้หวายจริงเพื่อความคงทนตามคุณสมบัติหวายธรรมชาติ ถึงจะมีการใช้วัสดุเทียมตามยุคสมัยที่เปลี่ยนไป แต่ในเรื่องฝีมือและความประณีตนั้นยังสามารถกล่าวได้ว่าใช้กรรมวิธีในการผลิตแบบโบราณ โดยใช้มือของชาวบ้านผู้มีฝีมือพื้นบ้านโดยแท้ และผลิตภัณฑ์แต่ละชิ้นนั้นล้วนใช้เวลาในการผลิตนาน เช่นนี้ทำให้ชาวบ้านมีรายได้น้อย ไม่เพียงพอกับค่าใช้จ่าย วิธีการสานตะกร้าหวายเทียม

อุปกรณ์

         1. เส้นหวายเทียม
         2. โครงตะกร้า (สามารถซื้อสำเร็จรูปหรือทำเอง)
         3. กรรไกร
         4. ไม้บรรทัด
         5. ดินสอ

วิธีการ

         1. เตรียมโครงตะกร้า: ตรวจสอบให้แน่ใจว่าโครงตะกร้าอยู่ในสภาพดี ไม่มีรอยแตกหรือรอยต่อที่อาจทำให้เส้นหวายเทียมเสียหาย
         2. สานเส้นหวายเทียมรอบโครงตะกร้า: เริ่มต้นโดยสานเส้นหวายเทียมรอบฐานของโครงตะกร้า สานเส้นหวายเทียมให้แน่นและสม่ำเสมอ เลือกลายสานที่ต้องการ มีหลายลายให้เลือก เช่น ลายตาราง ลายดอก ลายขัด ลายสลับ ลายนกเดี่ยว ลายนกคู่ ลายหัวใจ ฯลฯ
         3. ตัดแต่งเส้นหวายเทียม: เมื่อสานเสร็จแล้ว ตัดแต่งเส้นหวายเทียมที่เกินออก
การสานตะกร้าหวายเทียมต้องใช้ความอดทนและความพยายาม ฝึกฝนบ่อยๆ จะทำให้สานได้สวยขึ้น เลือกเส้นหวายเทียมที่มีคุณภาพดี จะทำให้ตะกร้ามีความทนทาน เลือกลายสานให้เหมาะกับการใช้งาน
ลายตาราง: เป็นลายสานพื้นฐาน เหมาะสำหรับผู้เริ่มต้น
ลายสลับ: เป็นลายสานที่ผสมผสานหลายลายเข้าด้วยกัน เหมาะสำหรับตะกร้าตกแต่ง
ลายขัด: เป็นลายสานที่แข็งแรง เหมาะสำหรับตะกร้าที่ต้องรับน้ำหนักมาก
ลายดอก: เป็นลายสานที่สวยงาม เหมาะสำหรับตะกร้าใส่ของลายตะกร้าหวาย

วิธีการสานตะกร้าลวดลายต่างๆ

1. ลายตาราง:
    ลายสลับ:
        ลายสลับ 1:1 เป็นการสานหวายสลับกัน 1 เส้นขึ้น 1 เส้นลง สร้างลวดลายตารางเรียบง่าย
        ลายสลับ 2:2 เป็นการสานหวายสลับกัน 2 เส้นขึ้น 2 เส้นลง สร้างลวดลายตารางที่หนากว่า
        ลายสลับ 3:3 เป็นการสานหวายสลับกัน 3 เส้นขึ้น 3 เส้นลง สร้างลวดลายตารางที่หนาและแน่น
    ลายขัด:
        ลายขัด 1:1 เป็นการสานหวายขัดกัน 1 เส้นขึ้น 1 เส้นลง สร้างลวดลายตารางแบบขัดสลับ
        ลายขัด 2:2 เป็นการสานหวายขัดกัน 2 เส้นขึ้น 2 เส้นลง สร้างลวดลายตารางแบบขัดสลับที่หนากว่า
        ลายขัด 3:3 เป็นการสานหวายขัดกัน 3 เส้นขึ้น 3 เส้นลง สร้างลวดลายตารางแบบขัดสลับที่หนาและแน่น
2. ลายดอก:
    ลายดอกเถาวัลย์: เป็นการสานหวายเลียนแบบเถาวัลย์พันกัน สร้างลวดลายดอกไม้และใบไม้
    ลายดอกดาว: เป็นการสานหวายให้เป็นรูปดาว 5 แฉก สร้างลวดลายดอกไม้ที่เรียบง่าย
    ลายดอกกุหลาบ: เป็นการสานหวายให้เป็นรูปดอกกุหลาบ สร้างลวดลายดอกไม้ที่สวยงาม

____________________________________________________